جام باقی

ساحت شعر، مشحون از ابراز و اظهار احساسات و عواطف گوناگون انسانی‌ست که همگی در دایره‌ی عشق و محبت قرار دارند. از میانِ گونه‌های متعدد و متنوع شعر فارسی، به‌ویژه غزل است که قالبی مناسب برای بیان عشق معرفی‌شده و اساساً خود واژه‌ی «غزل» به معنای عشق‌ورزی ست و تاریخ غزل در دیار ما پر از نام‌های آشنا و درخشان و محبوب در این موضوع است.

مجموعه‌ی حاضر، برگزیده‌ی بیت یا ابیاتی از «غزلیات» بیش از یک‌صد غزل‌سرای قدیم و جدید است که آثار آنان در طی چهار سال، مصراع به مصراع بررسی شده است. در نخستین نگاه و به‌صورت عام، این غزلیات و اساساً غزل دیگر شاعران، هیچ ارتباطی با موضوعات و مفاهیم مذهبی و به‌اصطلاح مشهور: «آیینی» ، ندارند و موضوعاتی همچون شوق به دیدار و وصل معشوق، شکایت از هجران، گلایه از روزگار و بیچارگی و نظایر این‌هاست. اما اگر از زاویه‌ای دیگر، یعنی نگاه مذهبی و به عبارت بهتر و روشن‌تر: «مدح و مرثیه» به آن‌ها بنگریم، تناسبات شگرفی خواهیم یافت که با توجه به اصل «مناسب خوانی» کاملاً با آن هم‌طراز و هماهنگ است. اگر در مواجهه با غزلیات عاشقانه‌ی تمامی شاعران، همین زاویه‌ی دید و موضوع را مدنظر قرار دهیم، چنین در می‌یابیم که غیرممکن است این بیت یا این غزل، در موضوع – مثلاً – وداع حضرت سیّدالشّهداء (علیه‌السلام) سروده نشده یا بیان (زبان) حال اصحاب ایشان نباشد. به‌بیان‌دیگر، ابیات و شعرها، در عین بی‌ارتباطی ظاهری، گویی برای همین موضوعات (روضه یا مدح و منقبت) سروده شده‌اند؛ اگر با دیده‌ی ذوقی و استحسانی به آن‌ها بنگریم.